11/2/96
دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، سالن دکتر رضویه
ارایه دهنده: حسین رنجبر(دانشجوی دکترا روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز)
Reactance theory
برای صحبت درمورد Reactance theory ابتدا باید به مفهوم آزادی توجه کنیم. اینکه آزادی چیست؟ از کجا نشات میگیرد؟ چگونه تهدید می شود؟ و...
قدم اول، آگاهی یافتن از حقوق و آزادی هایمان است. زیرا انسان تا مسئله ای را جزء حقوق و آزادی های خود نداند، نسبت به محدودشدنش درمورد آن موضوع حساسیت نشان نمی دهد.
قدم دوم برای شکل گیری پدیده reactance، این است که احساس کنیم این آزادی تهدید شده.و سومین قدم برای شکل گیری این پدیده، این است که احساس کنیم توان برگرداندن این آزادی را داریم و می توانیم حق خود را پس بگیریم. پس از طی این مراحل، پدیدهreactance که یک پدیده انگیزشی و احساسی(ناهشیار) است، اتفاق می افتد و 3نتیجه را در پی دارد:
1. نتایج رفتاری که خود شامل 4مورد میشود:
- بوم رنگ افکت: اگر به فرد بگوییم این کار را نکن، فرد آن کار را انجام می دهد.
- بوم رنگ افکت نیابتی: وقتی فرد مستقیما نمی تواند آزادی خود را برگرداند، به افرادی نزدیک میشود که این آزادی را داشته باشند.
- بوم رنگ افکت مرتبط: فرد به جای موضوعات منع شده سراغ موضوعات مرتبط می رود.
- لای سن سینگ افکت: فرد ابتدا در یک موقعیت به خود و دیگران ثابت می کند که آدم خوبی است؛ و بعد از آن به خود حق می دهد هرکاری که خواست انجام دهد.
2. موضوع منع شده برای فرد از نظر ذهنی جذاب می شود.
3. ایجاد تنفر نسبت به فرد محدودکننده آزادی
درسال1967 اعتقادات درمورد این پدیده مبنی بر این بود که هرچه محدودیت بیشتر شود، reactance نیز به همان میزان افزایش می یابد. اما در سال 1981تحقیقات جدیدتر نشان داد که این گونه نیست و از یک زمانی به بعد، هنگامی که فرد احساس کند آزادی اش به طور کامل محدود شده، دیگر پدیدهreactance رخ نمی دهد بلکه فرد give upکرده و تسلیم می شود. در این مرحله دو حالت ممکن است برای فرد اتفاق بیفتد؛ یا فرد می پذیرد که همیشه همه چیز نمیتواند تحت کنترل انسان باشد و به راحتی از کنار این موضوع می گذرد؛ و یا افسرده می شود و دچار درماندگی آموخته شده می شود.
4قاعده درمورد انگیزش ناشی از reactance:
1. آزادی مفهومی نسبی است
2. اهمیت موضوعی که از آن محروم شده ایم.
3. میزان تعرض به آزادی.
4. گاهی برداشت ما این است که آزادی مان تهدید شده حتی اگر مستقیما محدودیتی رخ نداده باشد.
تاثیر زبان در ایجاد reactance:
1. استفاده از واژگانی همچون "باید" reactance را افزایش می دهد.
2. عبارات قطعی مثل " بر همه واضح است که..." reactance را ایجاد می کند.
3. وقتی باحالت تمسخر آمیز به زاویه نگاه دیگری نگاه کنیم مثلا بگوییم " هر آدم عاقلی می داند که .."
4. اگر هشدار منصفانه باشد، و درواقع ارائه یک fact و حقیقت علمی باشد، تاثیرگذاری بیشتری دارد و reactance کم تری ایجاد می کند نسبت به زمانی که به صورت هشداری باشد که آزادی را محدود می کند. اما گاهی همین fact های علمی هم جهت دار اند که باعث افزایشreactance می شوند.
درمان های هدایتگرانه در مراجع reactanceایجاد میکند. به همین دلیل مراجع چنین مشاورانی تمایلی به ادامه جلسات درمانی ندارند. این تئوری در زمینه مسائل سیاسی و مذهبی و فرهنگی و اجتماعی بسیار پرکار برد است. به طور مثال درمورد چگونگی برخورد با افراد بدحجاب در ایران، به وفور شاهد پدیدهreactance هستیم. این مسئله نشان می دهد دربرخورد با این افراد باید تجدید نظر جدی صورت گیرد.
در نهایت می توان گفت مهم نیست که چه تعریفی از آزادی داریم که بخواهیم با توجه به آن تعریف عمل کنیم و آزادی هارا محدود نکنیم؛ مهم این است که بدانیم حتی اگر می خواهیم آزادی کسی را محدود کنیم، برای این کار هم روش کارآمد وجود دارد و هم روش ناکارآمد. زورگویی اشتباه ترین راه ممکن برای محدودکردن آزادی است و نتیجه عکس می دهد و پدیده reactance را ایجاد می کند.
